Sanandaj naar Hamadan

Zaterdag hadden we een hele dag in de stad Sanandaj. 's Morgens bezoeken we met de groep de belangrijkste bezienswaardigheden in de stad. Eerst naar een oud koopmanshuis uit de 19e eeuw, waar nu archeologische vondsten tentoongesteld worden, waaronder enkele oude skeletten met grafgiften. Mooi huis, vooral, met veelkleurig glas in lood in de ruiten en een fraaie badruimte. Daarna lopen we door naar de moskee, de Mashed-e Jameh, ook uit de 19e eeuw met mooie decoratie met calligrafie en geometrische patronen in kleurige tegels aan de buitenkant en een mooie gebedsruimte met veel zuilen. Rond de moskee en op straat zien we veel mensen in traditioneel koerdische kleding, de mannen in wijde broeken en met gedrapeerde doeken op hun hoofd. De provincie hier heet Kurdistan en de mensen roepen ons hier meestal 'Welcome to Kurdistan' toe in plaats van 'Welcome to Iran'. Het museum dat we vervolgens bezoeken is ook het Kurdistan museum dat in de Asef mansion, een mooi oud complex is gevestigd met grote ruimten en een fraai badhuis. Verder zijn er vooral diarama's van het traditionele Koerdische leven. Op een binnenplaats zit een coffeeshop waar ook een muzikant tot enthousiasme van het publiek Koerdische klassiekers speelt. We lunchen in het Jahannama restaurant, dat ingericht is als een uitdragerij volgepakt met allerhande kitsch, maar waar we heerlijk eten. Daarna naar de bazaar, die een stuk kleiner is dan in Tabriz, maar leuk om te bezoeken; de winkeltjes met enorme aantallen getailleerde glitterjurken vallen op en we hebben weer veel aanspraak van mensen die met ons op de foto willen. Ook op straat is er erg drukke straathandel. Gezellige boel, maar rond half drie pakt iedereen in voor de siesta. Na een heerlijk glas meloensap in een plaatselijk tentje gaan we voor onze siesta ook naar 't hotel. Na half zeven willen we weer de stad in om daar nog wat rond te kijken en te eten. De taxi die door de receptie geregeld werd start alleen door van een hellinkje te rollen en dan de koppeling te laten opkomen, maar onderweg slaat de motor ook steeds af en na een klein stukje staat hij stil voor een stoplicht zonder helling, dus geheel gestrand. We stappen uit en vinden een andere taxi die verzeild raakt in een vreselijke verkeersopstopping; kennelijk wil iedereen rond 7 uur de stad in. Na ruim drie kwartier rijden/stilstaan lopen we het laatste eindje naar het centrale plein maar; van rondkijken komt weinig meer terecht en we beperken ons dus maar tot nog een heerlijke maaltijd.
Zondag hebben we een lange dag. Vanuit Sanandaj rijden we eerst een heel stuk naar het zuiden, onderweg vertelt onze reisbegeleider Mohammed het nodige over het leven hier. In het afgelopen jaar is de koers van de Rial sterk ingezakt van 40.000 voor een Euro naar 125.000 voor een Euro. Dat maakt importproducten natuurlijk veel duurder en veel lokale producten zijn (mede) op basis van import gemaakt. 'Wij krijgen salaris in rial maar betalen in dollars' is de klacht van de bevolking. Het gemiddelde maandloon is zo'n 700 euro. In de grotere en duurdere steden kun je daarvan met een gezin niet van leven, dus moet je meerdere banen hebben en de vrouwen werken ook (al krijgen ze wel minder betaald voor het zelfde werk). Laagbetaald werk is makkelijk te vinden, maar een zeer groot deel van de jeugd wordt hoog opgeleid en banen op hun niveau en in hun vakgebied zijn veelal moeilijk te krijgen. Na 2 uur rijden komen we in Kermanshah. Daar bekijken we de rotsreliefs van Takh-e-Bustan die in een mooi park met veel water te vinden zijn. De reliefs zijn in flink formaat in de rotsen gehouwen en stammen uit de 4e-6e eeuw, de tijd van de Sassaniden en tonen verschillende koningen die hun symbolen van macht van de Zoroastische goden krijgen. Na een tijdje rondgekeken te hebben, een drankje op een terrasje en een alweer prima lunch rijden we verder naar Bisotun. Ook daar zijn rotsreliefs, maar die stammen van nog een aantal eeuwen eerder, rond 500 v.o.j.. Het belangrijkste relief toont Darius I die de magier Gautama vertrapt en een aantal overwonnenen toespreekt. Het relief is 32 x 6 m groot, maar op 60 meter hoogte tegen de steile rots aangebracht. Kennelijk is er net een opknapbeurt geweest, de reliefs zijn met een verrekijker of telelens goed te zien. Je vraagt je af hoe ze hier indertijd zijn uitgehakt. Flinke teksten in spijkerschrift erom heen in drie talen, die, net als bij de Rosetta stone, het ontcijferen van die talen mogeljk hebben gemaakt. Indrukwekkend. Er is ook nog een standbeeld uitgehakt uit de Griekse tijd en nog wat kleinere, beschadigde reliefs. Even verderop is een enorm stuk rots vlak gemaakt en daarvoor staan overblijfselen van een nooit voltooid kasteel uit de Sassanidische tijd. Kennelijk een ambitieus project dat door de tijd is ingehaald. Mooie uitzichten over het berglandschap en een schilderachtige caravanserai. Het is hier behoorlijk heet en er staat een stevige wind. Als we zijn uitgekeken rijden we het laatste stuk naar Hamadan, de stad waar we twee nachten zullen blijven. De weg is een brede snelweg door prachtig berglandschap en over een hoge pas (2268 m volgens een app). Hamadan is een hooggelegen stad met 600.000 inwoners die we morgen verder gaan verkennen. We zitten in het beste hotel van de stad, waar ook enkele voetbalploegen onder 16 jaar uit verschillende Aziatische landen zijn ondergebracht. Zij houden hier een kwalificatietoernooi voor het WK van 2020. Palestina, Afghanistan en de Malediven kunnen morgen zonder resultaat weer naar huis, begrijpen we, Iran gaat verder uit deze poule...
Maandag verkennen we samen met Rob en Jacq Hamadan (we laten de excursie naar een mooie grot aan ons voorbij gaan). Het wordt een prachtige dag. We beginnen bij de Hegmateneh heuvel, een groot terrein op loopafstand van het hotel waar ze ruim 20 jaar bezig zijn met opgravingen van een enorme klassieke stad van ver voor onze jaartelling, toen een van de grootste ter wereld. Op verschillende plekken zijn de uit bakstenen (mud brick) opgetrokken muren van de huizen opgegraven en worden straten en huizen weer zichtbaar. Indrukwekkend! In het museum staat een verzameling fraaie archeologische vondsten. Op het terrein staan ook twee oude (herbouwde) Armeense kerken. Rare gewaarwording om hier plotseling weer even met alle christelijke beelden omringd te zijn. Als we zijn uitgekeken lopen we over een fraaie laan naar het stadscentrum en komen in de bazaar terecht. Ook hier met mooie gemetselde gewelven en open pleintjes, hier ook met een theehuis waar je op het terras kunt zitten. Heel mooi en sfeervol. Even verderop komen we bij de moskee waar net het middaggebed bezig is. Allemaal weer versierd met blauw tegelwerk en calligrafie en een grote wasplaats middenop het plein voor de moskee. Leuk om een tijdje te zitten en naar alles wat er gebeurt te kijken. Dan gaan we verder door de bazaar op zoek naar het mausoleum van Esther en Mordechai. Een vriendelijke koopman loopt met ons mee om ons erheen te brengen. Bezoek pas weer vanaf 3 uur, dus we gaan eerst maar eens op zoek naar wat te eten. Het centrale plein is helemaal voetgangersgebied, een staaltje stadsplanning van een Duitser die een stervormig stratenplan ontworpen heeft rond dat enorme plein. Enkele van die brede lanen zijn ook alleen voor voetgangers en geholpen door vriendelijke voorbijgangers vinden we aan een van die lanen in een kelder een heerlijk restaurant (Sofresaray-e Aryaeian) dat volloopt met Iraanse gezinnen die allemaal het zelfde menu krijgen: na een buffet met voorgerechtjes met brood en duk (yoghurtdrank) een traditioneel Iraans gerecht met schapenvlees en groenten, lang gegaard in de oven. Het vocht giet je in een kom en je doet daar brokken brood in en dan stamp je de vaste ingredienten met een stamper tot moes, die je daarna weer aan het vocht toevoegt. Het resultaat is een heerlijke gevulde soep. Toe krijgen we thee met kandij en een kaneelkauwgumpje. Alles bij elkaar voor nog geen 3,50 euro p.p.. De vrouw aan de tafel naast ons maakt kontakt en voor we het weten zitten we aan de telefoon met een dochter van haar die goed Engels praat en die we alles over onze reis moeten vertellen. Fantastisch al met al. Een eindje verderop is het (in 1951 gebouwde) mausoleum voor Bu Ali Sina, in Europa bekend als Avicenna. Dat was in de 11e eeuw een soort universeel genie die o.m. de standaardtekst over geneeskunst heeft geschreven waaruit in Europa 500 jaar later nog les werd gegeven. Klein museumpje erbij; gebouw en parkje erom heen best mooi. Als we teruglopen naar het centrum komen we net om 3 uur weer bij het mausoleum van Esther en Mordechai, waar we vriendelijk ontvangen worden door de rabbi. Het is de synagoge uit de 12e eeuw die is vastgebouwd aan een mausoleum uit de 4e eeuw met allerlei hebreeuwse teksten op de wanden. Volgens de overlevering zouden Esther en Mordechai hier liggen, die voor de Joodse geschiedenis zeer belangrijk waren. Het Purim feest is op hun belevenissen in Perzie in de tijd van Xerxes gebaseerd (lees de Bijbel er maar op na). Het is dus voor Joden het belangrijkste bedevaartoord in Iran. In Hamadan zelf wonen nog slechts 9 joden in 3 gezinnen, maar in andere Iraanse steden zijn er nog duizenden. De overheid geeft hen geen problemen, vertelt de rabbi. Op weg terug naar het hotel lopen we nog langs de 12e eeuwse Gonbad-e Alaviyan, de Alevitische toren met tombe die gedecoreerd is met stucco in bloemmotieven; Lord Byron heeft er nog een lyrisch gedicht aan gewijd. Van alles te zien en te beleven dus in Hamadan. Een heerlijke stad met een zeer rijke historie en een heerlijke dag, ruim 12 km gelopen, rond 5 uur heel tevreden terug in het hotel. Verder weinig puf meer om 's avonds nog wat te ondernemen.
Vanaf morgen gaan we centraal Iran in, morgen naar Qom en Kashan, daarna naar Isfahan. Dat wordt weer ons volgende verslag. We versturen de verslagen nu wel frequent, maar we beleven ook zo veel!